-
Publicaties
-
Onderzoek cultuurfondsen Cultuur buiten Beeld
26 nov 2015 in Publicaties
FNV KIEM, de Federatie Cultuur en Kunsten ’92 hebben onderzoek laten doen op de cijfers van Cultuur in Beeld. Lees hier de eindrapportage door Kwink Groep
Lees verder… -
Gezamenlijke brief Cultuur buiten Beeld
26 nov 2015 in Publicaties
Cultuur in Beeld laat veel Buiten Beeld
Minister Bussemaker schetst een te positief en niet volledig beeld van de cultuursector in haar begeleidende brief bij Cultuur in Beeld 2015. Dat constateren FNV KIEM, de Federatie Cultuur en Kunsten ’92. Zij roepen de Tweede Kamer in een gezamenlijke brief op de werkelijke ontwikkelingen niet te negeren. ‘Kijk met een brede en realistische blik naar de culturele sector en los een aantal knelpunten op voordat de sector nog verder afkalft’.
Lees verder… -
Cultuur in Beeld laat veel Buiten Beeld
24 nov 2015 in Belangenbehartiging & Lobby, Brieven en persberichten, Publicaties
PERSBERICHT 26 november 2015
Minister Bussemaker schetst een te positief en niet volledig beeld van de cultuursector in haar begeleidende brief bij Cultuur in Beeld 2015. Dat constateren FNV KIEM, de Federatie Cultuur en Kunsten ’92. Zij roepen de Tweede Kamer in een gezamenlijke brief op de werkelijke ontwikkelingen niet te negeren. ‘Kijk met een brede en realistische blik naar de culturele sector en los een aantal knelpunten op voordat de sector nog verder afkalft’.
FNV KIEM, de Federatie Cultuur en Kunsten ’92 hebben aanvullend onderzoek laten doen. Daaruit blijkt onder meer:
- De cultuurfondsen* hebben veel te weinig budget om voor innovatie, diversiteit en spreiding in de cultuursector te zorgen, terwijl dat hun wettelijke taken zijn. Hierdoor komt de dynamiek in de culturele sector ernstig in gevaar.
- Financiering van kunst en cultuur door gemeenten en stedelijke regio’s biedt onvoldoende soelaas: veel gemeenten bezuinigen sterk op kunst en cultuur. Daarom is een stevige regie vanuit landelijk perspectief noodzakelijk.
Daarbij komt dat de inkomenspositie van de makers is verslechterd en er veel verscholen armoede is bij culturele instellingen. Tel de te verwachten effecten van veranderingen in wet- en regelgeving (bijvoorbeeld wat betreft VAR en BTW) daar nog bij op.
Ondanks de ambities en vitaliteit, die de cultuursector de afgelopen jaren heeft getoond, kan de minister niet verwachten dat er op basis van de huidige financiering voldoende ruimte is voor goed werkgeverschap, meer ondernemerschap en vernieuwing, integendeel.
Nederland is een van de meest innovatieve landen ter wereld. Willen we dat in de toekomst blijven, dan zijn investeringen in een sterke culturele infrastructuur, ook op korte termijn, bittere noodzaak.
* Cultuurfondsen: Mondriaan Fonds, Nederlands Filmfonds, Nederlands Letterenfonds, Fonds Podiumkunsten, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Fonds voor Cultuurparticipatie
Lees hier de brief aan de Tweede Kamer van FNV KIEM, de Federatie Cultuur en Kunsten ’92.
Download het onderzoek via de volgende link: Eindrapportage Kwink kort K92 FCDe Tweede Kamer, die op maandag 30 november over de Cultuurbegroting 2016 vergadert (klik op de Agenda), ontving recent ook brandbrieven van de Podiumkunstfestivals, van de Festivals in beeldende kunst, creatieve industrie, film, letteren en cultuurparticipatie en van Instellingen in architectuur, vormgeving en e-cultuur
IN NRC NEXT EN NRC DONDERDAG 26 NOVEMBER 2015: “TWEEDE KAMER HEEFT ZICHZELF KLEMGEZET”
-
Eindrapportage praktijkonderzoek kunstenaarshonorarium
13 nov 2015 in Onderzoek, Opinie & Debat, Publicaties
Kunstenaarshonoraria zijn zowel voor kunstenaars als kunstinstellingen vaak sluitpost op de begroting. In vervolg op het inventariserend onderzoek kunstenaarshonoraria in Nederland (Ape 2014) hebben de onderzoeksbureaus SiRM en PPMC het contractproces tussen kunstenaars en kunstinstellingen bij zeven tentoonstellingen geanalyseerd om ‘best practices’ te onderkennen en aanbevelingen te kunnen doen aan kunstenaars, musea en presentatie-instellingen.
Het onderzoek is op verzoek van het veld zelf verricht in opdracht van Beeldende Kunst Nederland (BKNL).* De belangrijkste conclusie is dat zowel musea en presentatie-instellingen als beeldend kunstenaars bereid zijn tot betere afspraken en onderlinge afstemming over honorering te komen. Alle partijen hebben behoefte aan een richtlijn om de contractpraktijk te professionaliseren.
Onderzoeksbureaus SiRM en PPCM doen op basis van de praktijkvoorbeelden een aantal concrete aanbevelingen voor kunstenaars, instellingen en de culturele sector. De belangrijkste: ontwikkel samen op basis van de aanbevelingen een handreiking voor het veld.
Bij de conferentie Cultuur in Beeld op 14 december wordt het onderzoek nader toegelicht door de onderzoekers en besproken met het veld. Mede op basis daarvan zal BKNL besluiten tot concrete vervolgstappen.
De volgende musea en presentatie-instellingen hebben deelgenomen aan het onderzoek: Van Abbemuseum Eindhoven, Frans Hals Museum/De Hallen Haarlem, Stedelijk Museum Amsterdam, Stroom Den Haag, Kunsthal KADE Amersfoort, TENT Rotterdam en De Appel arts centre Amsterdam.
* Beeldende Kunst Nederland (BKNL) is een informeel overleg van organisaties die opkomen voor het belang van beeldend kunstenaars, musea, presentatie-instellingen en galeries in Nederland. BKNL agendeert urgente vraagstukken en onderwerpen die spelen binnen de beeldende kunst. Bij BKNL zijn de volgende organisaties aangesloten: Platform BK, Museumvereniging, FNV Kiem, Kunsten ‘92, de Beroepsvereniging van Beeldend Kunstenaars (BBK), de Nederlandse Galerie Associatie (NGA) en de belangenvereniging voor presentatie-instellingen De Zaak Nu. Het Mondriaan Fonds faciliteert en coördineert de bijeenkomsten.
Lees verder… -
Tweede Kamer wijzigt bestemming festivalgelden
30 okt 2015 in Brieven en persberichten, Opinie & Debat, Publicaties
Afgelopen dinsdag 27 oktober is tijdens een plenair VSO (Voortgezet Schriftelijk Overleg Cultuur) in de Tweede Kamer een motie aangenomen (motie Monasch cs) die zal leiden tot herverdeling van de extra gelden voor Festivals (€ 2,6 miljoen) voor de volgende cultuurnotaperiode. Klik hier voor de tekst van de motie.
De Basisinfrastructuur wordt uitgebreid met Festival Oude Muziek (dit was al besloten, maar nu met meer middelen) en Oerol. Voor een jeugdfilmfestival (er wordt bedoeld Cinekid) en een dansfestival (er wordt bedoeld Nederlandse Dansdagen) wordt een functie in de BIS gecreëerd en worden middelen uit het festivalbudget overgeheveld naar de BIS. Tevens wordt een deel van de festivalmiddelen ingezet om een negende jeugdtheatergezelschap in de BIS te financieren. Het bedrag dat dan nog overblijft wordt over alle fondsen verdeeld.
Een motie van Keijzer (CDA) en Monasch (PvdA) om ook voor Festival Boulevard en de Dutch Design Week toekomstbestendige inbedding en financiering te borgen, in de BIS of daarbuiten, werd verworpen. Dat geldt ook voor de motie van Van Dijk (SP) waarin hij om € 10 miljoen extra vroeg, analoog aan het bedrag dat de Raad voor Cultuur minimaal nodig acht voor versterking van de culturele infrastructuur.
De gevolgen van de motie Monasch kunnen ingrijpend zijn, zeker als er geen extra geld komt. De minister zelf gaf al aan dat dit ten koste gaat van veel andere festivals die een belangrijke functie in het culturele veld vervullen, met name in de regio. Nu de Tweede Kamer individuele lobby’s van culturele instellingen honoreert, zullen er nog vele volgen, voorspelde de minister. Nog geen 10 jaar geleden is de BIS in het leven geroepen om continuïteit en excellentie van het culturele aanbod te garanderen op basis van een kwaliteitsoordeel door de Raad voor Cultuur. En de fondsen hadden primair als taak om dicht op de ontwikkelingen van het culturele veld innovatief en kleinschalig aanbod te stimuleren en tot ontwikkeling te brengen. Door de bezuinigingen is deze constructie al onder druk komen te staan; nu neemt de Tweede Kamer een inhoudelijke rol op zich, nog voordat de cultuurnotaprocedure 2017 – 2020 is begonnen.
Zie hier het
met de moties inclusief het commentaar van minister Bussemaker. Lees hier de brief die Kunsten ’92 op 24 oktober jl. aan de Tweede Kamer stuurde, waarin bovendien een dringend beroep op de kamerleden wordt gedaan om voor gewenste wijzigingen in het beleid ook de reëel benodigde extra middelen beschikbaar te stellen.De Raad voor Cultuur en het Fonds Podiumkunsten zullen begin volgende week de regeling voor de aanvraagprocedure publiceren. Lees verder…
-
Brief Kunsten ’92 voor Kamerdebat 27 oktober 2015
27 okt 2015 in Brieven en persberichten, Opinie & Debat, Publicaties
Op dinsdag 27 oktober vindt om drie uur een plenair Tweede Kamerdebat plaats. Het betreft een VSO (Voortgezet Schriftelijk Overleg) over de uitvoering van de moties, die op 2 juli zijn ingediend. Zie: Agenda.
In de brief doet Kunsten ’92 een dringend beroep op de Tweede Kamerleden om voor gewenste wijzigingen in het beleid ook de reëel benodigde extra middelen beschikbaar te stellen.
Lees hier de brief.
Of in PDF vorm:
Lees verder…
-
Kunst, cultuur en erfgoed in het Jaar van de Ruimte 2015
13 okt 2015 in Artikelen en blogs, Publicaties
2015 is het Jaar van de Ruimte: een serie van activiteiten die de professionele, politieke en maatschappelijke discussie over de ruimtelijke ordening en toekomst in ons land voeden. Tijdens het Jaar van de Ruimte wordt toegewerkt naar het Manifest 2040. Dit Manifest 2040 moet de agenda vormen voor de nieuwe Nationale Omgevingsvisie en de Omgevingswet. Het manifest is op 15 december 2015 aangeboden aan minister Schultz van Haegen tijdens de slotbijeenkomst van het Jaar van de Ruimte.
Kunsten ’92 spant zich tijdens het Jaar van de Ruimte in om het belang van kunst, cultuur en erfgoed voor gebiedsontwikkeling te benadrukken. Dit doen wij door input te leveren voor het Manifest 2040 (lees hier), door bijdragen te plaatsen op het platform Wij maken Nederland en door deel te nemen aan sessies over de Nationale Omgevingsvisie en bijeenkomsten het Jaar van de Ruimte. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu is verantwoordelijk voor de Omgevingsvisie en Omgevingswet en betrekt andere ministeries, zoals OCW (en daarbinnen ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed RCE).
Achtergrond
In 2018 treedt de nieuwe Omgevingswet in werking, die zo’n 26 wetten op het gebied van de fysieke leefomgeving integreert. Hieronder vallen onderwerpen als: bouwen, milieu, waterbeheer, ruimtelijke ordening, monumentenzorg en natuur.
Met deze Omgevingswet wordt ook de Nationale Omgevingsvisie van kracht. Hierin staan de belangrijkste plannen en ambities voor de inrichting van Nederland op de lange termijn. Op dit moment zijn er bijna 80 visies en beleidsplannen, zoals bijvoorbeeld het Milieubeleidsplan, de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, het Verkeer en Vervoerplan, Waterplan, Natuurbeleidsplan, etc. Deze visie is niet alleen bindend voor het Rijk, maar zal ook doorwerken in de provinciale omgevingsvisies. Aangezien participatie een belangrijk thema van de Omgevingswet is, wil het ministerie van Infrastructuur en Milieu de Nationale Omgevingsvisie laten aansluiten bij wat er leeft in de maatschappij. De bouwstenen voor de visie worden vanuit de maatschappij ‘opgehaald’ d.m.v. activiteiten, bijeenkomsten, en het Manifest 2040.
Lees hier het
Lees verder… -
Bijdrage Kunsten ’92 aan Manifest 2040
13 okt 2015 in Publicaties
KUNST, CULTUUR EN ERFGOED: DE KUNSTMEST VAN DE GEBIEDSONTWIKKELING
Op de site van Het Jaar van de Ruimte lezen wij: ‘In de naoorlogse ruimtelijke ontwikkeling is de hoofdrol verschoven van de overheid (sinds de wederopbouw) naar marktpartijen (vanaf de jaren negentig), en van daar naar de gebruikers van de ruimte (sinds de uitbraak van de economische crisis in 2008). Waar de planningslogica voorheen op groei was gebaseerd, is voor een groot deel van Nederland stilstand of krimp het uitgangspunt geworden’.
De ruimtelijke gevolgen van maatschappelijke ontwikkelingen als bezuinigingen, krimp, web-based handel en dienstverlening en verduurzaming tekenen zich steeds duidelijker af. Ook zien we dat opdrachtgeverschap is veranderd. Grootse, vaak van boven opgelegde plannen, hebben veelal plaats gemaakt voor meer lokale en kleinschalige initiatieven. Wat in het Jaar van de Ruimte nog wel nader benadrukt mag worden, is het belang van kunst, cultuur en erfgoed voor gebiedsontwikkeling.
De ontwikkelingsprincipes, waar in dit manifest van wordt uitgegaan, geven aan hoe we aan 2040 willen werken en met wie. Ze passen bij een samenleving die initiatief toont en voortdurend, met een enorme snelheid, vernieuwing in zich opneemt: Maatschappelijke energie benutten – Verbindingen leggen – Omgevingskwaliteiten beheren en creëren – Routines tarten – Lerend ontwikkelen. Deze werkwijzen, onvermijdelijk in een dynamische samenleving, zijn kenmerkend voor de kunst-, cultuur- en erfgoedsector. Cultuur is de motor voor verandering in stad, regio, gebied of landschap.
Wat is het belang van cultuur en erfgoed voor gebiedsontwikkeling?
Om te beginnen is maatschappelijke energie de motor voor ruimtelijke ontwikkeling. Kunst en cultuur genereren die energie vaak. Kunst en cultuur hebben een katalyserende werking in de uitdagingen waar we voor staan – van leegstand, herbestemming tot nieuwe economie. Het lijkt een open deur, maar er is een reden waarom er een kunstenaar meer teweeg brengt dan bijvoorbeeld een tandartspraktijk.
Culturele voorzieningen en locaties spelen in een tijd van een internationale competitie om investeringen een belangrijke rol in het vestigingsklimaat. Een excellent cultureel aanbod, inclusief de aanwezigheid van goed onderhouden monumenten, is aantrekkelijk voor bewoners en trekt bedrijven en creatieven naar die stad of regio. Hiervoor verwijzen we naar de rapporten van de Atlas voor Gemeenten.
Hetzelfde geldt voor de uniciteit van de locatie. De aanwezigheid van erfgoed speelt daarin een belangrijke rol. En of we nu leven in een periode van economische recessie of groei: het herbestemmen van een karakteristiek of monumentaal pand of complex brengt meestal meer teweeg dan het openen van een nieuwbouwlocatie.
Waardecreatie is nauw verbonden met authenticiteit en uniciteit. Cultuur en erfgoed hebben dat in zich, standaard. Vanuit de beleving dat we te maken hebben met iets unieks, met een eigen verhaal, geschiedenis en gezicht, worden nieuwe creatieve doelgroepen aangeboord. Bekende recente successen waarin cultuur en erfgoed elkaar ontmoeten zijn Strijp-S in Eindhoven en de Hallen in Amsterdam. Maar ook herbestemmingen in bijvoorbeeld Veghel, Dordrecht, Zaanstad en Utrecht leveren het bewijs.
Laten we niet vergeten na te denken over de toekomst. In 2040 is er een nieuwe generatie die andere plekken zal waarderen dan wij. Hoe gaan wij of zij die omgeving vormgeven? Wie gaan daarbij voorop lopen?
Welke rol hebben kunst, cultuur en erfgoed?
Deze rol spitst zich toe op enerzijds leegstand en herbestemming, en anderzijds nieuwbouw.
Laten we met het eerste, herbestemming, beginnen. Rijksbouwmeester Frits van Dongen luidde vorig jaar de noodklok. Kerken, kloosters, kazernes, fabrieken, scholen, winkels, boerderijen, kantoren, verliezen in rap tempo hun functie. Een van de gevolgen daarvan is leegstand: er staat een dagelijks uitdijende voorraad vastgoed leeg.
Van Dongen noemde hergebruik de grote opgave voor de komende jaren. Deze opgave vraagt om nieuwe, innovatieve concepten en werkwijzen, waarin experiment, tijdelijkheid, flexibiliteit en diversiteit ruim baan krijgen. De kunst-, cultuur- en erfgoedsector bij uitstek kan deze concepten leveren: hoe kan het anders dat door de inzet van cultuur een gebouw, een gebouwencomplex of zelfs een hele wijk zo vaak succesvol wordt getransformeerd?
Dit gebeurt dan ook nog eens op locaties die niet in eerste instantie breed in de samenleving worden gewaardeerd als mooie plek. Vaak is het een culturele voorhoede die de kwaliteiten van zo een plek verkent en daar(mee) experimenteert. Creatieve ondernemers huren voor een bescheiden bedrag tijdelijk ruimte en bedenken formats om de leegstaande gebouwen te vullen. Op die manier worden en broedplaatsen, popup ateliers en galeries in korte tijd razend populair. Hergebruik zorgt voor ‘nieuw elan op sleetse plekken’, die op termijn in het voordeel van de vastgoedeigenaar is door de waardestijging van de plek. Juist kunst en cultuur dragen hier sterk aan bij, als de ‘kunstmest voor vastgoedontwikkeling’.
Naast herbestemming, al dan niet tijdelijk, is er nog steeds sprake van nieuwbouw. Deze presenteert zich doorgaans in de vorm van een iconisch gebouw, maar kan zich ook als een cultuurcluster manifesteren, waarin meerdere functies bij elkaar komen, zoals een boekhandel, omroep, bibliotheek, filmhuis of museum. Dit zijn gelijksoortige voorzieningen die elkaar aanvullen, binnen een multifunctioneel gebouw of in een wijk, en die kunnen zorgen voor een grote toeloop. Cultuurclusters zijn ook vaak een combinatie van nieuwbouw en hergebruik. Een goed voorbeeld van een cultuurcluster dat is uitgegroeid tot een succesvolle gebiedsontwikkelaar is EYE in Amsterdam-Noord. En de toevoeging van het kunstwerk van Arno Coenen aan de op zichzelf al iconische Markthal in Rotterdam heeft wereldwijd de aandacht getrokken en zorgt voor nog meer bezoekers.
Toch is succes niet gegarandeerd……….
Voorwaarden voor geslaagde gebiedsontwikkeling
Ten eerste gaat het erom dat een gebouw, gebied of complex exploiteerbaar is. Hierbij zijn economische waarden net zo belangrijk als culturele waarden. Een stevig verdienmodel, waarbij de inkomsten van de activiteiten die geld opleveren (horeca, winkels) terugvloeien naar de culturele instelling(en).
Ten tweede vraagt de transformatie van gebieden of gebouwen om moed, van opdrachtgevers, overheden, gebruikers, financiers en cultureel ondernemers. Er treden allerlei verschuivingen op in de traditionele vastgoedrollen als die van eigenaar, ontwikkelaar, ontwerper en gebruiker. Kunstenaars ontpoppen zich bijvoorbeeld als ontwerpers en ontwikkelaars. Het samenspel met anderen noopt de overheid oude routines te doorbreken. Sommige gemeenten nemen hun nieuwe rol van initiator en facilitator al met verve op zich. Weinig regels, veel overleg en wederzijds vertrouwen zijn daarbij belangrijke ingrediënten.
Ten derde is het zaak dat partijen (gemeente, culturele instellingen, bewoners, gebruikers) elkaar in een vroeg stadium weten te vinden. Er bestaan genoeg voorbeelden uit het verleden waarin de dienst Stadsontwikkeling pas in een te laat stadium de cultuursector erbij betrok, waardoor er problemen ontstonden met de exploitatie. Van onderaf starten en samen optrekken, dat is het recept.
Hoe we in 2040 precies onze samenleving vormgeven weet niemand. De ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op, of het nu de wereldorde betreft of de verdergaande digitalisering. Eén ding lijkt duidelijk: de waarden die we in onze maatschappij hoog willen houden omvatten mede erfgoed en kunst en cultuur. Zij zijn nu de motor van een aantrekkelijk vestigingsklimaat en dragen bij aan de onderscheidende economische vitaliteit van ons land, zeker ook in Europees verband ten opzichte van andere werelddelen. Dat onderscheidende karakter is van belang voor de inwoners en nieuwkomers in Nederland, voor toeristen en tijdelijke bewoners. Door goed te luisteren en de internationale voelsprieten te blijven uitsteken, kunnen we onze identiteit behouden en versterken. De ruimtelijke ordening tot 2040 zien we als platform voor kunst, cultuur en erfgoed.
DEZE BIJDRAGE IS GEBASEERD OP EEN PUBLICATIE VAN DE BOEKMANSTICHTING: BOEKMAN #101 “Cultuur als aanjager van gebiedsontwikkeling” Lees verder…
-
Films ‘dinnerdates’ Paradisodebat
9 sep 2015 in Publicaties
Drie koppels van kunstenaars en politici bespraken de vraag ‘Welke raakvlakken hebben kunst en politiek?’ tijdens een etentje voorafgaand aan het Paradisodebat 2015.
Mona Keijzer (CDA) dineerde met schrijfster en theatermaakster Marjolijn van Heemstra, Jacques Monasch (PvdA) at met filmregisseur Jan-Willem van Ewijk en Alexander Pechtold (D66) en choreograaf Guy Weizman lunchten samen.Bekijk hier de filmpjes die tijdens het Paradisodebat vertoond werden: een korte introductiefilm en een compilatie van de interviews bij het verlaten van het restaurant.
Lees verder… -
Verslag Paradisodebat 2015
4 sep 2015 in Artikelen en blogs, Opinie & Debat, Publicaties
De klik tussen kunst en politiek?
Verslag: Sandra Jongenelen
Aan het begin van het Paradisodebat dat zondagmiddag 30 augustus 2015 de traditionele afsluiting van de Uitmarkt in Amsterdam vormde, liet moderator Ruben Maes de zaal in zijn kaarten kijken. ‘Ik heb de stiekeme hoop dat politici en kunstenaars dezelfde insteek hebben.’ Op de eerste rij zaten Tweede Kamerleden, cultuurwethouders van grote steden en de secretaris van de Raad voor Cultuur. De rest van de zaal was gevuld met vertegenwoordigers van culturele instellingen, andere beleidsmakers en kunstenaars. Was het wishful thinking, de opmerking van Maes?
Helemaal niet, bleek al snel. Drie Tweede Kamerleden hadden voorafgaand aan de bijeenkomst elk met een kunstenaar gegeten. Daarbij vonden ze elkaar, vertelden ze in een filmpje waarmee de middag aftrapte. Marjolijn van Heemstra, theatermaker en dichter, uitte voorafgaand aan haar gesprek met CDA-politica Mona Keijzer haar bedenkingen, maar keek naderhand terug op een vruchtbare avond. Datzelfde gold voor filmer Jan Willem van Ewijk en choreograaf Guy Weizman die aan respectievelijk Jacques Monasch (PvdA) en Alexander Pechtold (D66) waren gelinkt. ‘Het klikte’, merkte die laatste op. Alle drie de koppels vertelden dat ze een vervolg aan hun ontmoeting wilden geven.De dinner dates vormden de opmaat van het dertiende Paradisodebat dat voor de gelegenheid was omgedoopt tot gesprek. Daarbij paste de opstelling van stoelen in carrévorm. Zonder podium zaten publiek en sprekers zij aan zij en voltrok het gesprek zich bijna vanzelfsprekend en in een intieme sfeer. Een dansje van theatermaker Adelheid Roosen en Alexander Pechtold onderstreepte die intimiteit. Toch kon de positieve chemie van de middag niet verhullen dat kunstenaars en politici in verschillende werelden leven. Over en weer liggen er verwachtingen, waarvan de andere partij zich veelal niet bewust is. Keijzer pleitte daarom voor de oprichting van een denktank van kunstenaars en politici. Van Ewijk: ‘Zoiets zie je ook in andere sectoren. Gebruik onze creativiteit.’
Pechtold riep op snel actie te ondernemen en invloed uit te oefenen op het schrijven van de partijprogramma´s. ‘Wil je de politiek beïnvloeden dan moet je nog vóór de partijcongressen zorgen voor goede cultuurparagrafen. Daar begint het. Nu staat er vooral prietpraat.’ Een kunstenaar uit de zaal haakte daarop in. ‘In verkiezingstijd zie ik in de krant altijd rijtjes hoe politici over bepaalde onderwerpen denken, maar kunst en cultuur staat daar nooit bij.’ Van Heemstra pakte die handschoen op. ‘Er ligt een verantwoordelijkheid bij kunstenaars. Ook zij moeten wat doen.’ Monasch deelde die visie. ‘Kunstenaars mogen best assertief zijn.’
De oproep met elkaar in gesprek te gaan, betekent niet dat er nu geen contacten zijn tussen kunstenaars en politici. ‘We maken heel wat meters’, verzekerde Erik Akkermans, voorzitter van de Federatie Cultuur. ‘De belangenorganisaties werken goed samen en kunstenaars weten de politici inmiddels te vinden: is er iets aan de hand dan staat de gang bij de Kamerleden vol.’ De politici onderschreven dat. De lokale cultuurwethouders Margriet Jongerius (GroenLinks Utrecht) en Mieke Damsma (D66 Maastricht) vertelden over hun samenwerkingsvormen. En Keijzer voegde eraan toe dat ze ‘dit soort gesprekken minstens twee keer per week’ voert.
Barbara Visser, voorzitter van de Akademie van Kunsten van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) merkte op hoe zinvol dat is. ‘Heel wat dingen die wij achter de schermen in Den Haag zeggen, komen terecht in beleid.’ Tegelijkertijd legde zij de vinger op de kloof tussen politiek en kunst met haar opmerking over een meeting met cultuurminister Jet Bussemaker. ‘De minister dacht pragmatisch en wilde een oplossing, terwijl ik gewoon een gesprek wilde.’ Keijzer deelde een vergelijkbare ervaring met de zaal. ‘Mensen komen niet zomaar bij me. Ze willen iets. Dan kijk ik in hoeverre het zou kunnen en of het in mijn partijbeleid past.’
Voorafgaand aan dit gesprek – waarover later meer – kreeg Robbert Dijkgraaf de vloer als keynote speaker. Dijkgraaf is directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton. Lees zijn artikel in NRC van 29 augustus hier. De ruwe tekst van zijn lezing leest u hier.
Hij stak van wal met een ‘rechtenvrije anekdote’, waarbij aan Sovjetleider Brezjnev werd gevraagd in één woord samen te vatten hoe het er met zijn land voorstond. ‘Goed’, luidde zijn antwoord. En in twee woorden? ‘Niet goed.’ Iets vergelijkbaars geldt voor de kunst- en cultuursector in Nederland, stelde Dijkgraaf. Waar het culturele BBP aan de ene kant zeer hoog is – miljoenen mensen genieten jaarlijks van kunst en cultuur – stapelen problemen zich op. Instellingen vielen de afgelopen jaren om of staan te wankelen, terwijl kunstenaars soms nauwelijks het hoofd boven water weten te houden en jong talent zich moeilijk kan ontwikkelen.
Deze paradox gaat volgens Dijkgraaf gepaard met een volle boodschappenmand van de overheid die ook is gevuld met tegenstrijdigheden. Zo vindt de politiek dat kunstenaars en kunstinstellingen veel publiek moeten trekken, maar hamert zij tegelijkertijd op experiment dat per definitie weinig bezoekers trekt. Kunstenaars en instellingen moeten ondernemerszin vertonen, maar kunnen geen risico lopen doordat ze met private middelen werken. Door die tegenstrijdigheid trekken veel kunstenaars zich terug, ziet Dijkgraaf. Ze kiezen voor ballingschap. ‘Geef geld en laat ons met rust.’ Hij vergeleek de kunst- en cultuurwereld met een zee van drijfijs, waarbij kunstenaars van klus naar klus, van ijsschots naar ijsschots springen. Daarbij hoort het beeld van een versnipperde kunstenaar die als cultureel ondernemer in zijn levensonderhoud voorziet. Dijkgraaf zet daar vraagtekens bij. We krijgen daardoor een bepaald soort kunstenaar, een multitasker, die zijn kunst kan vermarkten. Maar, zo zei hij ‘uit onderzoek blijkt dat mensen die multitasken slechter zijn in deelgebieden, zelfs in het multitasken.’ In de zaal kreeg hij daarmee de lachers op zijn hand, maar zijn insteek was serieus. ‘Kunnen we bescherming bieden?’
Om duidelijk te maken wat hij bedoelde, trok hij de parallel tussen kunst en wetenschap. Hij vertelde dat de sectoren honderd jaar geleden min of meer gelijktijdig opkwamen. In de wetenschap ontstonden grote goedgebouwde instellingen met een luchtbel aan vrije ruimte. De kunst leunt volgens hem op fragielere bouwwerken. Om die te verstevigen riep hij de kunst- en cultuursector op buiten de eigen muren te treden en met de politiek in gesprek te gaan. In de wetenschap is het niet ongebruikelijk dat iemand tegelijk onderzoeker, bestuurder en columnist is. In de cultuursector zou er bij de combinatie kunstenaar, museumdirecteur en criticus snel gefronst worden, stelde hij. ‘Toch helpt het als meer mensen vanuit het veld zich verplaatsen in de stoel van ambtenaar, journalist of publiek.’ Uit eigen ervaring vertelde hij hoe oncomfortabel het kan zijn wanneer je zo’n andere wereld betreedt. En hoe ongewis de uitkomst kan zijn. ‘Soms ligt er iets kleins aan succes ten grondslag. Een zinnetje in een partijprogramma of een smsje.’
Later op de middag ging Marolijn van Heemstra in op de Dijkgraafs oproep zich in de politieke arena te begeven. ‘Het lijkt me heel dynamisch.’ Hij gaf er nog advies bij. ‘Houd je stem en neem niet de taal van de politiek over.’ Ann Demeester, directeur van het Frans Hals Museum en bestuurslid van Kunsten’92, sloot de middag af, maar kon het niet laten alvast te reageren. Ze nam het op voor de kunstenaars. ‘Er zijn wel degelijk mensen die de politiek opzoeken. Ze noemde het project van voormalig cultuurwethouder Carolien Gehrels van Amsterdam en kunstenaars Hans van Houwelingen en Jonas Staal in kunstenaarscentrum W139 in Amsterdam. Daarbij brachten vier kunstenaars en vier politici vier dagen en drie nachten samen door, waarbij ze de mogelijkheid van een gedeeld project onderzochten.
Als opmaat voor de discussie had Dijkgraaf ook een advies aan de politiek. ‘Zorg voor meer maatschappelijke waardering.’ Daarna ging de microfoon naar cultuurwethouders van grote steden. Kajsa Ollongren (D66, Amsterdam) haakte in op zijn opmerkingen over de vrijheid voor de kunst. ‘We moeten niet alleen praten over geld, maar ook nadenken over het bieden van ruimte. Kunst ontstaat in de steden.’ Collega Jeroen Hatenboer (VVD, Enschede) deelde haar mening. ‘Misschien moeten we bepaalde modellen creëren voor die vrijheid.’ Zijn opmerking klonk paradoxaal, maar paste bij het kader dat Dijkgraaf had geschapen: een aaneenrijging van naast elkaar staande paradoxen. Dijkgraaf waarschuwde dat vrije ruimte geen gegarandeerd succes oplevert. ‘Het is net als bij financiële projecten; soms gaat het goed, soms niet, maar als geheel kom je verder.’
Jeroen Bartelse, secretaris van de Raad voor Cultuur wilde weten hoe Dijkgraaf de samenwerking met andere sectoren ziet, een weg die de minister is ingeslagen. Doen, antwoordde hij. ‘Kunst is een diamant met veel facetten. Doe het allemaal. Er zijn meerdere verhalen. The beauty is in the eye of the beholder.’
Tijdens de terugblik op de etentjes met de kunstenaars vertelde de politici welke vragen op dit moment op hun bord liggen. Pechtold, met ingang van 1 september woordvoerder cultuur voor zijn partij: ‘Hoe komende we uit dat klagende?’ Monasch die in een eerder leven galeriehouder was: ‘Op wat voor manier krijgen we meer cultuureducatie?’ De PvdA´er vond dat de toon van het debat sinds het kabinet Rutte I aanzienlijk was verbeterd, al werd dat in twijfel getrokken door zijn D66-collega. ‘Ik zie succes, maar nog veel drama.’ In het verlengde van Dijkgraafs oproep had Pechtold een advies aan de kunstwereld. ‘Er komt drie keer een generaal op televisie vertellen dat er extra geld nodig is voor defensie. Waar blijft de kunstenaar? Vertel wat het verschil maakt.’ Keijzer ziet het als de taak van de politiek het grote publiek te bereiken. ‘Daar moeten we stappen zetten.‘ Ze stak de hand in eigen boezem. ‘De manier waarop we over kunst en cultuur spraken is niet goed geweest.’
Dat was ook één van de conclusies van Ann Demeester. Zij bevestigde dat de giftige toon uit 2011 is omgeslagen. Daar komt volgens haar bij dat grote steden het belang van kunst en cultuur nu begrijpen. Politici moeten in haar ogen uitdragen dat kunst en cultuur geen franje maar een wezenlijk onderdeel van de samenleving is. In haar afsluitende woorden riep zij op tot rust. ‘We hebben behoefte aan een langetermijnvisie, niet aan sprinten. Werp geen splinterbommen af maar werk samen, smeed allianties en zorg voor relatievorming tussen kunst en politiek. Met een knipoog naar de keynote speaker raadde zij aan ‘alle uitspraken van Dijkgraaf te memoriseren’. Bij deze dan: ‘Vroeger toen alles slechter was, was alles beter.’ Een prachtige typering van de paradoxen.
-
