ARTIKEL 1. IN DE SERIE KANTELPUNTEN
Voel je het kantelpunt?
Oude zekerheden lossen op. Het nieuwe is nog pril en ongeorganiseerd.
We leven in een verandering van tijdperk, maar dat is niet iets dat je kunt zien als je er middenin staat. Wat we wel zien: een tijdperk van verandering. Met chaos, onzekerheid, complexiteit die leidt tot gevoeligheid in onderlinge relaties en onbegrip tussen groepen. Botsende verhalen en ontbrekende fundamenten.
We kantelen. Het oude houdt op, zonder dat het nieuwe er al is.
Hierin kunnen kunstenaars en cultuurmakers ons houvast geven. Zij vertellen verhalen, maken ruimte voor het aftasten van nieuwe waarden en principes. Zij oefenen omgangsvormen, scheppen nieuwe relaties en combinaties en zorgen voor speel- en experimenteerplaatsen. Maar dit is maar één aspect van wat er nodig is om de samenleving te helpen kantelen. Scheppen, bouwen, ontwerpen en spelen – dat kan alleen als we ook plek voor wordt gemaakt, als we het oude afbreken, zorgen voor wie buiten de boot valt en durven dromen van een mogelijke bestemming. Daarom is iedereen nodig. Niet alleen kunstenaars, maar ook denkers, timmerlui, boekhouders, leraren. Jong en oud, progressief en conservatief, verbinder en pionier: ieder kan een rol spelen zoals ook een schip dat navigeert door woelig water alle hens aan dek nodig heeft.
Dit voorjaar zoeken wij, Kunsten ’92 en The Turn Club, naar manieren om aan en in deze kanteling te werken. We willen je uitnodigen om met ons mee te denken: Hoe verhoud jij je tot de chaos? Welke paden zie je om te verkennen? Welke waardevolle zaken kun je beschermen?
Merlijn Twaalfhoven beschrijft deze zoektocht in een aantal artikelen, gaat op zoek naar kunstenaars en initiatieven die ons helpen in transitietijd en kijkt hoe ieder van ons hierbij een rol van betekenis kan spelen.
1.
Wij mensen houden niet van verandering. We zijn gehecht aan orde, voorspelbaarheid, controle. Dat geeft houvast en maakt dat we ons veilig voelen.
Toch gaat het leven gepaard met schokken, wendingen en verandering.
Om hier mee om te gaan, om bijvoorbeeld de overgangen tussen seizoenen te markeren, de stap te nemen naar volwassenheid of juist afscheid van een dierbare te nemen, maken we rituelen. Eeuwenlang gaven vieringen, festivals, inwijdingsriten, gebeden of offers vorm aan al die betekenisvolle relaties waar we deel van zijn: jezelf en de groep. Jong en oud. Man en vrouw. Levende en voorouders. Mens en dier. Sterveling en godheid.
Deze rituelen waren helemaal vervlochten met het leven. Ze zorgden voor verbindingen tussen het alledaagse leven en een groter geheel. Door deel te nemen werd je onderdeel van een groep, een gemeenschap, een generatie.
Ik schrijf in de verleden tijd.
Deze gebruiken en tradities bepaalden de ritmes van dag, week en jaar en vormen nog op tal van plekken buiten de geïndustrialiseerde wereld de structuur van de samenleving. Maar bij ons hebben we rituelen wegbezuinigd. De wereld is, sinds verlichting en moderniteit, ontwonderd. Magie werd wetenschap, geloof werd een privézaak en voor grote levensvragen heb je influencers, zelfhulpboeken en allerlei filosofen. En er ontstond kunst. Als een plek waar dromen, verbeelding en grote vragen kunnen leven. Waar het gevoel tot uitdrukking komt, waar onze cultuur vorm krijgt en waar schoonheid gevierd en gekoesterd wordt.
In tegenstelling tot een ritueel, hebben de kunsten een plek die duidelijk is losgemaakt van het dagelijkse leven. In een museum, theater of concertzaal mag het stil zijn, daar mag je even niet-weten, daar mogen gevoelens dubbel of gecompliceerd zijn. Dat is veilig. De ontregeling die kunst kan brengen, de schurende vragen of het zoeken naar diepere lagen van ons leven worden zo apart gezet van ons bestaan.
Dit betekent vrijheid. De kunstenaar is niet in dienst van kerk of heerser maar heeft alle ruimte om eigenzinnig en autonoom werk te maken. Als publiek kun je observeren, al dan niet wat afstand houden en zelf kiezen hoeveel en hoe diep je het kunstwerk binnenlaat. Het is optioneel. Je kunt stil blijven staan of doorlopen. Een kaartje kopen. Of niet.
De vrijheid van de kunst is haar kracht. Maar de vrijblijvendheid is een zwakte.
Hierdoor blijft de rol van kunst in de samenleving veel kleiner dan nodig is. Sterker: er is op tal van plekken een grote behoefte aan verbeelding, schoonheid, verstilling, verbinding. Deze waarden floreren binnen de kunsten maar zijn schaars daarbuiten.
Er zijn twee ontwikkelingen in de wereld om ons heen die urgentie geven aan dit tekort en vragen om kunst niet langer in te kaderen maar weer als rituele, verbindende kracht in te zetten.
Ten eerste: we gaan door een tijd van ingrijpende veranderingen. En zoals rituelen ons houvast gaven bij perioden van transitie, onzekerheid en overgang, zo hebben we nu houvast nodig om ons door deze veranderingen heen te voeren.
Ten tweede is er een noodzaak om oude systemen los te laten. We zien op vele manieren hoe ze ons niet meer dienen. De ongekende ongelijkheid zorgt voor diep wantrouwen. Vervuiling en klimaatontregeling verstikken ons. We zullen afscheid moeten nemen van diepe patronen en machtsstructuren, en dat is vreselijk lastig.
We zullen de structuur, dus de kern van de samenleving opnieuw moeten gaan vormen. De verbeelding en het maakvermogen van kunstenaars is daarbij cruciaal, maar kan niet zonder bouwers, organisatoren, wetenschappers, zorgers en verbinders. De hele samenleving is nodig, omdat de hele samenleving mee zal gaan in verandering. Alles kantelt mee.
Dat is groot, maar ook praktisch. Wij doen het zelf. Elke dag maken we dingen, bedenken we plannen en verbinden we mensen. Voeren we hiermee een economisch systeem dat al lang over de datum is, voortstrompelt en steeds meer schade brengt, of kunnen we een samen-leven voeden dat recht doet aan onze menselijke natuur, en creatief, zorgzaam en vol dromen is?
-Merlijn Twaalfhoven
Jouw transitie-rol
Iedereen is nodig, maar hoe zie jij je rol in een wereld die zich nog aan het vormen is?
We geven je drie eenvoudige keuzes – zo beland je binnen een halve minuut bij jouw transitierol.
Klik het aan, zo verzamelen we houvast voor onze plek in deze kanteltijd. Met jou samen weven we een tastbaar idee van wat er nu nodig is.