De gemeenten Alphen aan den Rijn, Oirschot en Tilburg zijn genomineerd voor de BNG Erfgoedprijs 2025, met het thema: Immaterieel erfgoed.
Uit een longlist heeft de jury** de gemeenten Alphen aan den Rijn, Oirschot en Tilburg genomineerd. Deze gemeenten springen eruit: zij maken heel goed gebruik van de verbindende kracht van immaterieel erfgoed. Zij stellen hun erfgoedgemeenschappen en inwoners centraal met een toekomstgerichte en integrale aanpak. Lees onderaan deze pagina meer over de drie genomineerde gemeenten.
Immaterieel erfgoed, het thema van de BNG Erfgoedprijs 2025*, is levend erfgoed: ambachten, feesten, tradities en bijzondere kennis of vaardigheden die gemeenschappen delen en doorgeven aan hun kinderen en nieuwe gemeenschapsleden. Van Keti Koti en bloemencorso’s tot vreugdevuren en de kermis. In 2012 ondertekende Nederland het UNESCO Verdrag inzake de Bescherming van Immaterieel Cultureel Erfgoed. Is immaterieel erfgoed inmiddels een integraal onderdeel van gemeentelijk beleid? En hoe inclusief is de definitie van immaterieel erfgoed die gemeenten hanteren?
Juryvoorzitter en voorzitter van het BNG Cultuurfonds Ron König:
“Ook dit jaar waren we enthousiast over de kwaliteit van de inzendingen en de motivatie van de betrokken beleidsmedewerkers. Werken met het thema immaterieel erfgoed heeft een inspirerende lijst inzendingen opgeleverd uit verschillende delen van het land. Immaterieel erfgoed kan voor verbondenheid zorgen en een bron van trots zijn, maar ook een startpunt voor dialoog. We kijken er als jury naar uit om deze verschillende aspecten van immaterieel erfgoed binnenkort verder te onderzoeken tijdens onze incognito-bezoeken aan deze drie genomineerde gemeenten!”
De winnaar van de BNG Erfgoedprijs 2025 wordt bekend gemaakt op 11 juni 2025, tijdens een Erfgoedsymposium georganiseerd door en in de gemeente Nijmegen, de winnaar van 2024.
Gemeente Alphen aan den Rijn
De gemeente Alphen aan den Rijn (provincie Zuid-Holland) ligt in het Groene Hart aan de Oude Rijn en de Gouwe. De gemeente is in 2014 samengevoegd vanuit de gemeenten Alphen aan den Rijn, Boskoop en Rijnwoude en telt ruim 115.000 inwoners. Alphen aan den Rijn lag vroeger aan de grens van het Romeinse Rijk, de Limes. Veel mensen hebben weleens een bezoek gebracht aan archeologisch themapark Archeon. Alphen aan den Rijn heeft als een van de eerste gemeenten een immaterieel erfgoedregister in het leven geroepen.
Het eerste immaterieel erfgoed dat in het gemeentelijk immaterieel erfgoedregister werd opgenomen was Ertoni Mahai, de cultuur van de Molukse gemeenschap in Alphen aan den Rijn, in 2021. In 1965 werden de gezinnen van Zuid-Molukse KNIL-militairen hier gehuisvest na jarenlang in tijdelijke ‘woonoorden’ te hebben geleefd. Na de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog werden zij naar Nederland gebracht, maar de beloofde terugkeer vond nooit plaats. Tegenwoordig houdt de Molukse gemeenschap van Alphen aan den Rijn de gebruiken van hun voorouders in ere in Kaju Putih, een wijkcentrum waar verbondenheid centraal staat – onderling, maar ook met andere Alphenaren.
Ander immaterieel erfgoed in deze gemeente is de sierkweekcultuur van Boskoop en omgeving. In Boskoop heeft plantenteelt al eeuwenlang een belangrijke rol. Rond 1870 kwam er een omslag van vruchtbomen en kleinfruit naar sierteelt, en dat is zo gebleven. Het kweken en internationaal handelen zit de Boskopers in het bloed. Het Boomkwekerijmuseum brengt dit erfgoed onder de aandacht. Zo krijgt de huidige generatie een goed beeld van het verleden, en het draagt bij aan de culturele identiteit van de gemeente en de gemeenschap.
De derde inschrijving van immaterieel erfgoed is de Bietenoptocht in Benthuizen: een lampionoptocht met uitgeholde en versierde bieten, in het kader van de jaarlijkse suikercampagne (de suikerbietenoogst).
In 2024 ontwikkelde de gemeente de ‘Canon van de Gemeente Alphen aan den Rijn’ samen met haar inwoners. Hierbij kwamen nog veel meer gebruiken, tradities en culturele uitingen naar boven. Door dit immateriële erfgoed te erkennen geeft de gemeente ruimte aan lokale trots en verbinding, twee waarden die de inwoners voorop stellen in hun beleving van Alphen aan den Rijn.
Gemeente Oirschot
De gemeente Oirschot (provincie Noord-Brabant) ligt tussen de steden Tilburg en Eindhoven, midden in het natuurgebied de Brabantse Kempen. De gemeente telt een kleine 20.000 inwoners. Met meer dan driehonderd rijks- en gemeentelijke monumenten en twee beschermde dorpsgezichten heeft Oirschot de hoogste ‘monumentendichtheid’ van Nederland. Naast materieel erfgoed is er in deze gemeente ook veel immaterieel erfgoed, beoefend door gepassioneerde vrijwilligers.
In 2018 hield de gemeente een brede inventarisatie onder haar inwoners. Daaruit kwam naar voren dat tradities een wezenlijk onderdeel zijn van de identiteit van de gemeente Oirschot. Voorbeelden zijn geboorteborden plaatsen in de tuin, de ‘boerenovertrek’ en ‘op de eieren gaan’, maar ook religieus erfgoed waarbij de locatie sterk bepalend is. Neem de levendige gildetraditie en het gebruik om een kaarsje op te steken bij Maria in de kapel van de Heilige Eik. Ook volksfeesten zoals carnaval, Halloween en de kermis zijn populair in Oirschot. Elke dorpskern heeft er zijn eigen kermistradities, zoals een solexrace, taartloterij en koningsschieten.
Na de inventarisatie zette de gemeente de volgende stap: borging. Zo worden carnavalsverenigingen ondersteund en denkt de gemeente mee met de gilden. Dat gaat onder meer over de hedendaagse betekenis van oude waarden en rituelen, het versterken van het immaterieel erfgoed van de kermis en het implementeren van traditionele duurzame agrarische tradities bij gebiedsontwikkeling. Ook beschermt de gemeente de van oudsher bloeiende orgelcultuur in Oirschot. Naast het delen van kennis met andere gemeenten, werkt de gemeente nu aan een erfgoedmuseum waarin de geschiedenis en het levensverhaal van de inwoners door henzelf wordt verteld.
Gemeente Tilburg
De gemeente Tilburg (Noord-Brabant) is met circa 230.000 inwoners de zevende gemeente van Nederland. Naast de gelijknamige stad, bestaat de gemeente Tilburg uit de dorpen Berkel-Enschot, Udenhout en Biezenmortel. Tilburg groeide in de 19de eeuw uit tot een belangrijke textielstad. Het erfgoed van deze bepalende periode wordt vandaag de dag bewaard, uitgedragen en voortgezet in onder meer het TextielMuseum. Ook de Tilburgse Kermis, met jaarlijks ruim een miljoen bezoekers, is uitgegroeid tot een landelijk begrip en een bekend voorbeeld van immaterieel erfgoed.
De aandacht van de gemeente voor haar immateriële erfgoed blijkt uit het onderzoek dat zij in 2023 liet uitvoeren naar het (post)koloniale verleden van Tilburg. Binnen dit onderzoek zijn de verhalen en ervaringen van veertig Tilburgers met een (post)koloniale achtergrond genoteerd en beschreven in het boek ‘Een westers beschavingsoffensief’. Voortbordurend op dit thema organiseert Stadsmuseum Tilburg publieksbijeenkomsten waarbij inwoners betekenisvolle voorwerpen en kledingstukken meenemen en hun verhaal vertellen. Zo maken de gemeente, Stadsmuseum Tilburg en TextielMuseum samen met inwoners duidelijk op welke manier textiel, familiegeschiedenissen en het koloniale verleden in Tilburg met elkaar verweven zijn.
Tilburg presenteert zich als een stad van en voor makers, wat blijkt uit de vele atelierruimtes, podia, galerieën en bijvoorbeeld ook uit de verkoop van producten van lokale makers en kunstenaars in de informatiewinkel bij het station. Het Textielmuseum doet aan kennisoverdracht op het gebied van oude textieltechnieken en verven met natuurlijke kleurstoffen. De Verfplantentuin op het museumterrein, onderhouden door buurtbewoners, speelt hierbij een centrale rol. Verhalen die voortvloeien uit het verleden van de gemeente worden bewaard op de website Het Geheugen van Tilburg. In het TijdLab in de Bibliotheek LocHal zijn wisselende exposities over het (immateriële) erfgoed van de inwoners in de ruimste zin van het woord: dood en rouw, Tilburgse tattoos, Moluks erfgoed, vasten, Keti Koti, kermiscultuur en borduren. Inwoners van de gemeente hebben altijd een rol in de programma’s in het TijdLab. Ondanks dat Tilburg een jonge stad is, heeft het een boeiende, levendige geschiedenis. Immaterieel erfgoed is altijd dichtbij.
* De BNG Erfgoedprijs is de prijs voor de gemeente die het best met haar erfgoed omgaat en daar op inspirerende wijze haar inwoners bij betrekt. Het Erfgoedplatform van Kunsten ’92 wil met deze prijs goede voorbeelden delen en andere gemeenten inspireren. De BNG Erfgoedprijs, ter waarde van € 25.000, wordt mogelijk gemaakt door hoofdsponsor BNG Cultuurfonds en wordt al sinds 2010 jaarlijks uitgereikt. Sinds 2022 werkt de jury met een jaarlijks thema.
** De jury van de BNG Erfgoedprijs 2025 bestaat uit Ron König (juryvoorzitter, burgemeester van Deventer, voorzitter BNG Cultuurfonds), Susan Lammers (algemeen directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), Christian Pfeiffer (directeur Huizer Museum), Karianne Vandenbroucke (projectmanager Vastgoed bij Natuurmonumenten), Marielle Hendriks (directeur-bestuurder Erfgoedhuis Zuid-Holland) en Rabiaâ Benlahbib (directeur van Kunstfort Vijfhuizen, en directeur Creative Court). Jazzy Taihuttu (medewerker Onderwijs bij het Stedelijk Museum) versterkt de jury van de BNG Erfgoedprijs 2025 als jong jurylid.