Kunsten ’92 is in januari 2021 gestart met het project KUNSTEN2030, een verkenning naar een duurzame en robuuste culturele en creatieve sector.
De coronacrisis legt de onderliggende mechanismen van de cultuursector meer dan ooit bloot. Bovendien keken we uit naar de verkiezingen voor de Tweede Kamer in maart 2021. Nu is het moment om samen te reflecteren op het huidige kunst- en cultuurbeleid. Is dit het stelsel dat de culturele en creatieve sector het best laat floreren? Hoe ziet een duurzaam en robuust stelsel eruit? Waar willen we naartoe groeien? En (hoe) wijkt dat af van wat er nu is?
Er zijn al meerdere initiatieven ontstaan vanuit verschillende hoeken van de culturele en creatieve sector. Als vereniging wil Kunsten ‘92 graag een waardevolle bijdrage leveren aan het gesprek dat nu op meerdere plekken wordt gevoerd over het herijken van het cultuurbestel. Wij doen dit met de lancering van dit project en we zien ons als ‘chauffeur van de bus’, waarin de verscheidenheid aan huidige gesprekken samen komen en waar we samen richting aan geven.
We werken toe naar een aantal voorstellen voor nieuwe richtingen om in te slaan, bedoeld voor de sector, de politiek en de beleidsmakers. Hier wordt een aantal ideeën neergelegd om het bestel anders in te richten, en over hoe we met elkaar samenwerken. De voorstellen zijn nadrukkelijk bedoeld om het debat open te gooien, om diverse agenda’s te voeden, en om nieuwe vergezichten te tonen waar nog niet aan gedacht is.
Lees hieronder verder over het proces, en informatie over hoe ook mee te doen aan de verkenning.
Wat doen we?
Tijdens dit programma onderzoeken professionals werkzaam in én buiten de sector welke aanknopingspunten er zijn voor verdere ontwikkeling in politieke en beleidsmatige zin.
In 2021 hebben meer dan 60 professionals uit de culturele en creatieve sector meegedaan aan online en offline workshops. Deelnemers kwamen uit de verschillende disciplines: podiumkunsten, beeldende kunst, musea, erfgoed, cultuureducatie, creatieve industrie, media, film en het hoger onderwijs. Er wordt gestreefd een zo divers mogelijk gezelschap van werkenden binnen en buiten de sector, allen met een dosis goede zin en solidariteit.
Het team van Kunsten ‘92 heeft de resultaten van de sessies verzameld en met een aantal van de deelnemers nog eens tegen het licht gehouden. We zijn gekomen tot een aantal interessante vraagstukken die ons allen raken en waarvoor we echt oplossingen moeten vinden in de toekomst. Deze hebben wij geclusterd in vijf relevante onderwerpen.
Vijf onderwerpen voor een robuuste sector
De volgende vijf onderwerpen (de zogenoemde ‘eilanden’) hebben wij als volgt uitgewerkt. De gewenste uitkomst is dat we per onderwerp een aantal concrete en inspirerende interventies agenderen, waar eigenaarschap van kan worden gevonden of gecreëerd:
Eiland #1: Nieuwe waarden, een nieuwe mentaliteit
Op weg naar een gezonde mentaliteit van de sector, de opleidingen en de kunstenaar.
Context:
Een nieuwe tijd vraagt om aangepast gedrag van alle actoren in het systeem. Onderliggend zijn de waarden die binnen het project van de Fair Practice Code zijn vastgesteld: solidariteit, transparantie, diversiteit, vertrouwen en duurzaamheid. Dit vraagt ook een nieuwe houding van de sector. De contouren van deze nieuwe sector zijn al zichtbaar. We zien een kunstenaar ontstaan die niet alleen vanuit persoonlijke drijfveren werkt, maar ook als onderdeel van een collectief. In balans. Autonoom en verbonden.
Doel:
Creëren van een nieuwe perceptie, van nieuwe frames ten aanzien van het begrip kunst en cultuur. Daar is allereerst voor nodig dat de sector zelf een gezonde en toegankelijke sector is, met een open houding naar buiten en een veilig werkklimaat.
Frame: cultuur is overal, van en voor iedereen
Eiland #2: De gemeenschap als vliegwiel
Je mag er zijn!
Context:
Een complex systeem, een eco-systeem kenmerkt zich niet door de actoren/ spelers/ partijen maar door de verbindingen die ze met elkaar aan gaan. De belangrijkste is wellicht die tussen de sector en het publiek. Als we uitzoomen dan moeten we misschien constateren dat de kunst en cultuursector meer geïsoleerd staat dan we zouden wensen. Een groot deel van de Nederlandse bevolking is ‘niet aangesloten’, voelt zich geen deel van het systeem.
Doel:
Creëren van innovatieve interactie met het publiek. Dat de sector voortdurend in dialoog is met het publiek. Communities halen geld binnen halen vanuit netwerken en creëren hiermee ook een grote mate van betrokkenheid en vertrouwen in de samenleving. Zo worden ook meer groepen en andere groepen in contact gebracht met kunst en cultuur.
Frame: van publiek naar betrokken community
Eiland #3: It takes 2 to tango
Vernieuwing en versterking van samenwerkingsvormen en verbindingen
Context:
Tijdens de corona periode werd pijnlijk duidelijk dat instellingen (musea, theaters) gemakkelijker met de crisis om konden gaan dan de makers. Het is opvallend dat instellingen en makers geïsoleerde rollen hebben terwijl ze van elkaar afhankelijk zijn. Ook gezien vanuit subsidiestromen worden ze in de regel apart benaderd. De recente ervaringen leren ons dat wanneer je minder verankerd bent in het beleid, je dan harder wordt getroffen als het niet goed gaat. Kwetsbaarheid wordt vaak genoemd als voorwaarde van kunst, maar een stevigere borging in de netwerksamenleving is in de toekomst onontbeerlijk.
Doel:
Musea/instellingen en kunstenaars dichter bij elkaar brengen. Om hen gelijkwaardig aan elkaar te maken. Zo geven we kunstenaars en makers meer stem en invloed in het reilen en zeilen van het ecosysteem.
Frame: van silo denken naar denken in verbindingen
Eiland #4: High trust
Op naar meer vertrouwen vanuit de overheid naar de sector
Context:
De samenwerking tussen de overheid (OCW, regionale en lokale overheden) en de culturele sector kenmerkt zich door ingewikkelde en langdradige procedures als het gaat om financiering en/of subsidies. In andere sectoren is deze relatie anders. Uit de toelichting bij de Fair Practice Code 2018: ‘Anders dan in veel andere sectoren in de samenleving is het in cultuur en in de creatieve sector – net als bijvoorbeeld in de wetenschap – moeilijk om inspanning, talen en arbeid direct te relateren aan kwaliteit en aan kwantitatieve ‘output’ met een meetbaar rendement. In plaats van afrekenen op ‘output’ is vertrouwen in ‘outcome’, toewijding, kwaliteit en intentie een noodzakelijke waarde en voorwaarde voor succes’.
Doel:
High trust relatie tussen overheid en sector creëren, met het hogere doel voor ogen om de hoge kwaliteit in de kunst en cultuur te behouden. De overheid gaat nu zo ver in de verantwoordingsverplichtingen, dat de sector verstart. We streven naar een sector, die gemakkelijker en vrijer kan opereren, zonder voorbehoud.
Frame: van controlerend naar faciliterend, voorwaarde-scheppend
Eiland #5: De culturele deelmaatschappij
Ruimte, tijd en materiaal
Context:
In het FD van 26 juni 2021: ‘Veel gebouwen staan het grootste deel van de dag leeg. Door samen te werken voorkom je dat en zorg je voor kruisbestuiving.’ In de wereld van vastgoed begint de deelcultuur langzaam door te dringen als het gaat om gebouwen en ruimten die ten dienste staan van de culturele sector. Als het gaat over ruimte en tijd valt immers goed te becijferen wat de mogelijke opbrengst zou kunnen zijn. Een mogelijke ‘opbrengst’ geldt echter niet alleen voor de gebouwen maar ook voor de kunst zelf. In feite zijn kunstwerken in meerdere opzichten kapitaal. Zouden creatieve geesten daar niet meer mee kunnen doen?
Doel:
Dat het delen van assets met elkaar in het culturele ecosysteem het uitgangspunt wordt. Op die manier kunnen meer mensen profiteren van rest ruimtes, rest tijd en materialen. De culturele deelmaatschappij gaat ook over verbinding maken met de maatschappij. Cultuur is van iedereen. Cultuur stelt zich open naar de samenleving.
Frame: met publiek geld gefinancierde middelen worden voor een grote groep ter beschikking gesteld.
Verdiep je verder
Er zijn al meerdere initiatieven ontstaan vanuit verschillende hoeken van de culturele en creatieve sector. Hieronder (niet uitputtende) lijst van organisaties die al gesprekken aan het voeren zijn, informatie ophalen, en die veel informatie publiceren over de stand van zaken in de sector:
Boekmanstichting / Creatieve Coalitie / Cultuur en Ondernemen / Federatie Creatieve Industrie / Platform ACCT / Theaterkrant / Fair Practice Code / Platform BK
Ben jij ook bezig met een verkenning? Houd ons dan op de hoogte van je project, of stuur ons een link naar de webpagina waarop je je ideeën hebt gepubliceerd (denk aan een artikel, blog of een video).
Leeslijst
- Ministerie OCW: Infographic culturele basisinfrastructuur 2021-2024
- Ministerie OCW: Uitgangspunten nieuw cultuurstelsel 2021-2024
- Raad voor Cultuur: Onderweg naar overmorgen
- Sociaal Cultureel Planbureau: Het culturele leven
- Centraal Bureau voor de Statistiek: Satellietrekening cultuur en media 2015
- EY in opdracht van GESAC: Europees Herstel: De culturele en creatieve sector voor en na de coronacrisis
- Boekmanstichting: Overzicht financieringsstromen cultuursector 2019
- Berenschot: Scenarioverkenning cultuursector na corona – februari 2021
- Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur: Adviesbrief Cultuur in Transitie
- Interview Zippora Elders in De Groene Amsterdammer: Het is tijd voor een cultuuromslag
- Boekmanstichting: Cultuurbestel als kader of keurslijf?
- MetropolisM & Stedelijk Museum Amsterdam Livestream: Kunstpraktijken als democratische vernieuwing
- Kunsten ’92: Cultuur & Corona | Een jaar later
- Johan Idema en De Balie: Raak of vermaak?
- Code Diversiteit & Inclusie
- Governance Code Cultuur
- Fair Practice Code
Op 17 november 2021 hebben we een tussentijdse presentatie gegeven over het project, kijk deze hier terug:
KUNSTEN2030 is een initiatief van Kunsten ’92.
Projectleider is Pien van Gemert, pien@kunsten92.nl, 06 17070605.